QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Ngày 13 tháng 9 năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ban hành Sắc lệnh số 33C-SL thành lập các Tòa án quân sự trong cả nước, đánh dấu sự hình thành hệ thống Tòa án ở Việt Nam. Quá trình phát triển hệ thống Toà án nước ta gồm có Toà án Nhân dân và Toà án quân sự, là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp.
Trước giải phóng, tại miền Nam Ủy ban Chính trận quân giải phóng ban hành thông tư hướng dẫn hoạt động xét xử của Tòa án mặt trận, yêu cầu xét xử kịp thời và nghiêm minh các hành vi nội gián, gián điệp, biệt kích, thám báo, chiến tranh tâm lý, trừng trị bọn tề Ngụy, bọn ác ôn. Các Tòa án cách mạng được thành lập để phục vụ yêu cầu chính trị tại từng địa phương.
Ngày 30 tháng 4 năm 1975, miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước được thống nhất, hệ thống Tòa án tại miền Nam được thiết lập đồng bộ với hệ thống Tòa án cả nước, trong đó có Tòa án tỉnh Cà Mau.
Thực hiện chủ trương của Trung ương, tỉnh Cà Mau, tỉnh Bạc Liêu tiến hành hợp nhất vào ngày 01 tháng 01 năm 1976 lấy tên là tỉnh Cà Mau - Bạc Liêu. Theo đề nghị của Tỉnh ủy, được ban đại diện Trung ương Đảng và Chính phủ đồng ý đổi tên thành tỉnh Minh Hải vào ngày 10 tháng 3 năm 1976.
Ngày 16 tháng 4 năm 1976, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Chính phủ Cách mạng lâm thời cộng hòa miền Nam Việt Nam ký Nghị định số 07-BTP/NĐ thành lập Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, trong đó có Tòa án nhân dân tỉnh Minh Hải.
Ngay sau thành lập, Toà án nhân dân tỉnh Minh Hải đã xét xử nhiều vụ án đặc biệt nghiêm trọng xâm phạm an ninh quốc gia, âm mưu lật đổ chính quyền nhân dân; tội phạm xâm phạm trật tự an toàn xã hội và giải quyết các tranh chấp trong nội bộ nhân dân, các vụ việc về hôn nhân gia đình. Toà án nhân dân hai cấp tỉnh Minh Hải đã góp phần quan trọng vào việc ổn định an ninh trật tự xã hội, làm lành mạnh hoá các quan hệ xã hội, cùng hệ thống chính trị tỉnh nhà bước vào xây dựng xã hội mới “Xã Hội Chủ Nghĩa”.
Thực hiện Nghị quyết của Quốc hội khóa IX, ngày 01 tháng 01 năm 1997, tỉnh Minh Hải được tách thành 02 tỉnh (tỉnh Cà Mau và tỉnh Bạc Liêu). Tỉnh Cà Mau được tái lập, Toà án nhân dân tỉnh Cà Mau hình thành cùng với hệ thống chính trị của tỉnh. Thời gian đầu mới thành lập, Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cà Mau gặp rất nhiều khó khăn về nhân lực, cơ sở vật chất và kinh phí hoạt động nhưng với tinh thần quyết tâm, nỗ lực, ý chí phấn đấu của các thế hệ Lãnh đạo cùng toàn thể công chức và người lao động, Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cà Mau phát huy truyền thống tốt đẹp của Tòa án nhân dân tỉnh Minh Hải tiếp tục xây dựng đơn vị ngày càng lớn mạnh, phát triển về mọi mặt, đạt nhiều thành tích, được Đảng, Nhà nước, Tòa án nhân dân tối cao ghi nhận và trao tặng nhiều phần thưởng cao quí cho tập thể và cá nhân.
Tòa án nhân dân tỉnh Minh Hải khi thành lập có: Tòa dân sự; Tòa hình sự; Văn phòng; Phòng Thi hành án; Phòng giám đốc và 10 TAND huyện, thị (thị xã Cà Mau, thị xã Bạc Liêu, huyện Hồng Dân, huyện Vĩnh Lợi, huyện Giá Rai, huyện Thới Bình, huyện Trần Văn Thời, huyện Ngọc Hiển, huyện Cái Nước, huyện Năm Căn). Tòa án hai cấp có 51 cán bộ, công chức (trong đó có 19 Thẩm phán và 32 công chức khác)
Ngày 01/01/1997,Toà án nhân dân tỉnh Cà Mau có: Tòa Dân sự; Tòa Hình sự; Tòa Kinh tế; Văn phòng; Phòng tổ chức cán bộ; Phòng Giám đốc - Kiểm tra và 07 Toà án nhân dân cấp huyện (thị xã Cà Mau, huyện Cái Nước, Trần Văn Thời, Ngọc Hiển, U Minh, Đầm Dơi, Thới Bình).Tòa án hai cấp có là 74 cán bộ, công chức (trong đó có 31 Thẩm phán và 43 công chức khác).
Qua quá trình phát triển, Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cà Mau hiện có: Tòa Hình sự; Tòa Dân sự; Tòa Hành chính; Tòa Gia đình và Người chưa thành niên; Văn phòng; Phòng Tổ chức cán bộ; Phòng Thanh tra, Kiểm tra và Thi hành án và 09 đơn vị TAND cấp huyện (thành phố Cà Mau, Cái Nước, Đầm Dơi, Năm Căn, Ngọc Hiển, Phú Tân, Trần Văn Thời, U Minh, Thới Bình); các đơn vị cấp huyện có Văn phòng. Tòa án hai cấp có 197 công chức (trong đó có 108 Thẩm phán, 03 Thẩm tra viên chính, 80 Thẩm tra viên và Thư ký viên, 06 công chức khác) và 45 hợp đồng lao động theo vị trí việc làm.
Qua quá trình phát triển, đội ngũ công chức và người lao động của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cà Mau ngày càng trưởng thành, vững về nghiệp vụ, tinh thông về pháp luật, từng bước đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp; không ngừng lớn mạnh về mọi mặt, thực hiện có hiệu quả chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được Hiến pháp và pháp luật quy định. Hàng năm, lượng án Tòa án 02 cấp phải thụ lý ngày càng gia tăng và tính chất khá phức tạp, các tranh chấp phần nhiều là liên quan đến đất đai; năm 1997 từ thụ lý 3.310 vụ việc đến năm 2024 thụ lý là 13.740 vụ việc. Với tinh thần “Trách nhiệm, kỷ cương, chất lượng, vì công lý”, chủ động, sáng tạo đề ra nhiều giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xét xử, góp phần quan trọng vào việc giữ vững ổn định chính trị, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội; góp phần tạo môi trường lành mạnh, ổn định. Chất lượng xét xử tiếp tục được bảo đảm và có nhiều tiến bộ qua từng năm; tỷ lệ các bản án, quyết định bị hủy, sửa do lỗi chủ quan của Thẩm phán được giữ ở mức thấp so với chỉ tiêu của Quốc hội đề ra; việc tranh tụng tại phiên toà tiếp tục được triển khai sâu rộng, thực chất. Việc xét xử nghiêm minh, đấu tranh có hiệu quả với các tội phạm hình sự; đặc biệt, đã xét xử thành công các vụ án tham nhũng, kinh tế lớn; giải quyết công bằng, khách quan các tranh chấp, khiếu kiện, giữ gìn và tăng cường sự đoàn kết trong xã hội; bảo vệ các giao dịch dân sự, kinh tế, thúc đẩy sự phát triển kinh tế. Thông qua hoạt động xét xử, đã góp phần quan trọng vào việc tuyên truyền, nâng cao hiểu biết và ý thức chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, đồng thời thực hiện tốt công tác hòa giải trong các vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, lao động và tăng cường đối thoại trong vụ án hành chính. Thực hiện lời dạy của Bác: “Xét xử đúng là tốt, nhưng nếu không phải xét xử thì càng tốt hơn”.
Thủ tục hành chính tư pháp trong hoạt động của Tòa án được thường xuyên được quan tâm đổi mới nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người dân khi đến làm việc tại Tòa án. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động của Toà án 02 cấp được tiếp tục triển khai thực hiện, mang lại hiệu quả khá tốt. Thực hiện công khai minh bạch hoạt động của Tòa án, công bố công khai bản án, quyết định trên Trang thông tin điện tử về công bố bản án quyết định, thực hiện công khai kết quả thông tin giải quyết vụ án thông qua việc người dân có thể tra cứu mã hồ sơ trên trang thông tin của đơn vị. Hàng năm có hàng trăm phiên tòa xét xử rút kinh nghiệm, đặc biệt thực hiện nghị quyết 33 của Quốc Hội, Tòa án 2 cấp tổ chức ngày càng nhiều phiên tòa xét xử trực tuyến, diễn ra trên môi trường công nghệ số, nhằm giúp cho người tham gia tố tụng được tham gia phiên tòa thuận lợi mọi lúc, mọi nơi, bảo đảm việc giải quyết vụ án kịp thời, hiệu quả nhất và tiết kiệm, giảm thiểu những chi phí cho Nhà nước, người liên quan đến vụ án, thực hiện chuyển đổi số hướng đến mục tiêu xây dựng Tòa án điện tử trong tương lai, góp phần cho công cuộc cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân.
Với những kết quả đạt được trên các mặt công tác, Toà án nhân dân hai cấp tỉnh Cà Mau đã có nhiều tập thể nhận được Huân chương lao động hạng nhì, hạng ba, Cờ Thi đua của Chính phủ, Cờ thi đua Toà án nhân dân, Uỷ ban nhân dân tỉnh Cà Mau và nhiều Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, của Chánh án Toà án nhân dân tối cao, Bộ tư pháp và của Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh Cà Mau; nhiều cá nhân được tặng Huân chương lao động hạng nhì, hạng ba, Chiến sĩ thi đua toàn quốc, Chiến sĩ thi đua Tòa án nhân dân. Những thành tích ấy đã thể hiện được sức mạnh đoàn kết của toàn thể cán bộ, công chức Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cà Mau, thể hiện ý chí quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ.
Cán bộ, công chức, người lao động Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Cà Mau nguyện chung sức, chung lòng, cố gắng giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp, ra sức rèn luyện phẩm chất đạo đức theo tấm gương đạo đức Chủ tịch Hồ Chí Minh; trung thành, tin tưởng tuyệt đối vào đường lối đổi mới và sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn, trình độ chính trị; phối hợp chặt chẽ với các ngành, các cấp; nỗ lực phấn đấu, ra sức thi đua yêu nước; củng cố nền pháp chế, xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, góp phần cùng với Đảng, Nhà nước và nhân dân thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh.